7 lutego odszedł na Wieczną Wartę „Orlik” Jan Olszewski, harcerz Szarych Szeregów, prawnik, działacz opozycji demokratycznej w PRL, poseł na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, prezes Rady Ministrów w latach 1991–1992.
Jest taka harcerska piosenka, której słowa mówią: W życiorysach sławnych ludzi, najważniejszych danych brak. Bo nikt nie wie jacy byli, kiedy mieli mało lat. A to właśnie wówczas kształtuje się postawa i charakter młodego człowieka. Na postawę i charakter Jana Olszewskiego miał wpływ zarówno dom rodzinny, szkoła, parafia, jak i harcerstwo, konspiracyjne harcerstwo podczas II wojny światowej.
W rodzinie przechowywana była pamięć o stryjecznym bracie matki – Stefanie Okrzei, bojowcu PPS, walczącym o niepodległość i sprawiedliwość społeczną, straconym przez Rosjan na stokach Cytadeli Warszawskiej w 1905 roku. Serdeczne więzi łączyły go z drugim stryjecznym bratem matki, także Stefanem Okrzeją – który otrzymał imię po swym poprzedniku – harcerzem a następnie oficerem lotnictwa, poległym w 1939 roku w obronie polskiego nieba. Inni jego stryjowie walczyli w wojnie z bolszewicka Rosją w 1919 roku, bronili Polski w 1939 roku, cała rodzina była zaangażowana w życie społeczne.
Jan poszedł w ich ślady. Za namową Kazimierza Brukmana prowadzącego tajne nauczanie w Szkole Powszechnej Nr 150 na warszawskim Bródnie, jesienią 1943 roku wstąpił do „Zawiszy”, najmłodszej gałęzi Szarych Szeregów. Został jako „Orlik”, harcerzem patrolu „Sępika”, w Drużynie noszącej numer 100 i mającej za patrona Bolesława Brusa, w Roju (Hufcu) „Podhale”. Jego osobisty konspiracyjny numer ewidencyjny to: PH–132–BP.
W „Zawiszy” przeszedł próbę młodzika, a w lipcu 1944 r. jego Rój został włączony do służby obserwacyjno-meldunkowej o kryptonimie „Mafeking” (MFG), która w okresie poprzedzającym wybuch Powstania Warszawskiego prowadziła stałą obserwację ruchu wojsk niemieckich na terenie prawobrzeżnej Warszawy oraz dróg wylotowych (w tym linii kolejowych) z miasta. Od 26 lipca 1944 roku, harcerze Zawiszy, w tym „Orlik”, podzieleni na dwuosobowe patrole, rozmieszczeni w kilkunastu punktach, notowali wszelkie pojazdy oraz grupy żołnierzy przemieszczających się we wszystkich kierunkach. Posterunki te, ulokowane w domach, na balkonach czy w ogródkach, obsadzone były przez 24 godziny i zmieniane co dwie godziny. Jak wspominał „Orlik”, w rozmowie podczas której notowałem jego relację, było to jedno z najbardziej wyczerpujących zadań, jakie wypełniał w swoim życiu. Tak było aż do 1 sierpnia 1944 roku, gdy służba została zakończona, a harcerze na Pradze w tym „Orlik”, na terenie opanowanym przez powstańców oraz na terenach odbitych przez Niemców byli łącznikami, kolportowali „Wiadomości Radiowe” pochodzące z nasłuchu radia Londyn.
To harcerskie doświadczenie miało ogromny wpływ na jego życie, na jego zaangażowanie ideowe, wybory których w życiu dokonywał, wierność zasadom które wyznawał. Był obrońcą politycznym działaczy opozycji w czasach komunistycznych. Sam był uczestnikiem wielu opozycyjnych inicjatyw, działań oraz organizacji, łączących zgodnie z rodzinna tradycją walkę o niepodległość z walką o sprawiedliwość społeczną.
Miałem okazję poznać Go w latach osiemdziesiątych, gdy zbierałem materiały do swej książki o Szarych Szeregach w prawobrzeżnej Warszawie. Jako rozmówca, emanował ciepłem, spokojem i zaufaniem. Starał się nie powiększać swych zasług, a nawet zasłaniał się niepamięcią. O Jego dokonaniach, jako harcerza, młodocianego uczestnika Powstania Warszawskiego częściej mówili inni, niźli on sam. Niech pozostanie w naszej pamięci, jako „starszy brat”, który dzielił się z nami „bratnim słowem” i wskazywał kierunek drogi…
Czuwaj!
Przewodniczący Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej
(–) harcmistrz Grzegorz Nowik
Anna Malinowska
